کاشت و برداشت زعفران

زعفران یکی از گیاهان گران قیمت است که به علت نداشتن مخارج کاشت در صورتی که همه ساله خوب از آن مواظبت شود، سود سرشاری نصیب زارعین می کند. کاشت زعفران می تواند قشر عظیمی از زنان و دختران روستایی را به کار گیرد و نه تنها باعث سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت آنان می شود بلکه می تواند از این راه کمک مؤثری به اقتصاد خانوار بنماید.

مشخصات گیاهشناسی

زعفران گیاهی است پایا و از تیره زنبقیان و جنس scrocus و گونه Sativa، پیاز زعفران غده ای و توپر می باشد و دارای چند پوست و یک مغز سفیدرنگ با ته تخت و نوک برآمده است که گل و ساقه جدید از غنچه های روی پیاز به وجود می آیند. پیازهای جوان پوسته ای قهوه ای رنگ دارند ولی پیازهای مادر چند پوسته دارند، پوسته رویی پرزدار و مغز پیاز سفید و شیرین و قطر آن بین 5 ـ 3 سانتی متر می باشد.

فرق پیاز خوراکی و پیاز زعفران این است که پیاز خوراکی دارای برچه هایی است ولی پیاز زعفران یک تکه و توپر است. پیاز مادر به علت بچه زایی چند پوست دارد

آب و هوای مناسب جهت کشت زعفران

زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.

پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.

نوع خاک

زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 ـ 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد در ضمن این گیاه را باید در زمینی کاشت که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد

مقدار و نوع کو

این گیاه به مواد غذایی فراوانی احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانی بایستی خودداری شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلی در هر هکتار زعفران کاری نیاز به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس به زمین داده می شود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای هر سه سال یک بار می تواند بهترین پیشنهاد برای کشاورز زعفران کار به حساب آید.

عملیات کاشت

تهیه زمین: زمینی که به کشت زعفران اختصاص داده می شود، حدود 10 ـ 8 ساله است. در اوایل بهار بعد از قطع باران های بهاره زمین را با فاصله تقریبی یک هفته دوباره شخم عمیق و سطحی می زنند و بعد از آن کود پوسیده حیوانی را همراه با مقداری خاکروبه مخلوط با خاکستر به زمین داده و به وسیله ماله یا دیسک ضمن خرد کردن کلوخه ها، کود را با خاک مخلوط کرده و پس از نابودی، علف های هرز را تا موقع کاشت به حال خود می گذارند. چند روز قبل از کاشت زمین را آبیاری کرده مجددا برای مرتبه سوم شخم زده و پس از خرد کردن کلوخه ها اقدام به کرت بندی می نمایند. زمین باید در محل آفتابی و دور از سایه درختان و عاری از سنگریزه و ریشه علف های هرز باشد.

موقع کاشت

از مرداد ماه تا مهر ماه می توان به کشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت غده زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی مانده و محصول می دهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد در سال های بعد ندارد.

مقدار و نوع غده

غده ها باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. (کپه همان جای ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد) برای اینکه غده ها پس از کاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت با سموم جیوه ای از قبیل سرزان، تری تیزان، گرانوزال و برای هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم سم مصرف نمود. مقدار غده لازم برای کاشت در هر هکتار 2 تن غده می باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک می گردند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می روند. در سال هفتم مقدار غده ای که از زمین می توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

آبیاری

پس از کاشت غده ها در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیاری کرد در صورتی که قبل از کاشت مزرعه آبیاری شده باشد می توان آبیاری را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهی است مقاوم به کم آبی و اولین آبیاری پاییزه باید حتما 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام گیرد. اگر آبیاری جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگ ها ظاهر می شوند و سپس گل ها پدیدار می گردند و در این صورت چیدن گل ها به سختی انجام خواهد گرفت و چه بسا گل ها بین برگ ها باقی مانده و از بین خواهند رفت. پس از کاشت غده ها تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود چون زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولی اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن غده ها کمک می کند.

برداشت زعفران

مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته اند گل داده و تولید محصول می کند. معمولاً اواسط آبان ماه گل های بنفش رنگی در مزرعه ظاهر می شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریبا سه هفته ادامه دارد. موقعی که گل ها ظاهر می شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانی یا بنفش خوش رنگی در می آید و یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت را زمانی می توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلی در صحرا نیست گل می دهند.

برای چیدن گل ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهی اشعه نارنجی خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه می یابد. عملیات گل چینی حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد.

دسته بندی

پس از آنکه گل را چیدند، آنها را در سایه روی هم می ریزند و تارهای قرمز (مادگی) را از گل ها می کشند و آنها را بین انگشتان خود نگاه می دارند و وقتی دسته کوچکی شد، با نخی باریک آن را می بندند و سپس در سایه روی پارچه تمیزی پهن می کنند تا خشک شود. تارها پس از خشک شدن به رنگ زرشکی در می آیند که بسیار چشم نواز است. این طرّه های قشنگ و خوشبو، زعفران است که به آن طلای قرمز هم می گویند.

روش تجربی:

پیاز زعفران مقاومت در برابر سرما دارد و در مناطق معتدل مثل تهران نیز میشود پیاز آن را کاشت. پنج تاشش سال احتیاج به جابجایی ندارد. پیاز زعفران گلهایش دراوایل آبانماه قبل ازمحصول دهی و اوایل آذرماه پایان محصول دهی می‌روید. این محصول زیبا مقوی ونشاط آور میباشد خاک رس وماسه به اندازه مساوی وکود حیوانی یا کودشیمیایی همراه با آبیاری بلندمدت نیاز دارد. زمان کاشت اوایل خرداد تا اواسط مهرماه است و اواخر تیر و اوایل مرداد از کاشت بایدخوداری نمود و بهترین زمان کاشت خرداد ماه میباشد. در مناطق نیمه گرمسیر میتوان به کاشت آن اقدام نمود.

مقداری پیاز زعفران تهیه کنید. این مقدار را درتعدادی گلدان سفالی بزرگ و داخل هرگلدان پنج قسمت وهرقسمت پنج پیاز در چاله هایی به عمق پانزده سانتی متری میتوان کاشت و آبیاری ده روز پس ازکاشت و تا بهار آب باران وبرف برای آن کافیست و اویل بهار رو به زردی وخواب آن شروع میشود. زمان رشد آن پاییز و زمستان واوایل بهار است. خانواده ها در مناطق نیمه گرمسیر میتوانند درشهرها وروستا در باغچه یا در گلدانهای سفالی دراطراف حیاط و یا در گلدانهای سفالی درسطح پشت بام و تراس یا بالکن رو باز به طریقه ذکرشده نسبت به کاشت اقدام نمایند. این ایده یا بهتر بگویم تجربه،میتوان گفت از نظر کار افرینی میتواند مفید واقع شود ودرآمدزا باشد و مورد مصرف خانواده نیز قرار بگیرد.

روش علمی:

گلدانی را انتخاب کنید که منفذی برای خروج آبهای اضافه داشته باشد، کف گلدان سنگریزه بریزید و بقیه حجم گلدان را خاک سبک اضافه کنید، چند پیاز زعفران را در کنار یکدیگر بکارید و گلدان را به محل کم نور و خنک منتقل کنید. وقتی جوانه‏ها رشد کردند، گلدان را به قسمت دیگری از خانه که نور کافی داشته و گرم باشد منتقل کنید. از آن به بعد بتدریج گیاهانی که کاشته‏اید رشد می‏کنند هر قدر نور و گرما بیشتر باشد سرعت رشد جوانه‏ها بیشتر خواهد بود.

آبیاری

به آب زیاد احتیاج ندارد. در فاصله دو آبیاری خاک را خشک نگهدارید. بعد از پایان عمر برگهایش، آبیاری را قطع کنید.

خاک

خاکبرگ، ماسه و خاک باغچه را با هم مخلوط کنید، در این ترکیب بهتر است از ماسه بیشتری استفاده شود.

کود

موقعی که عمر گلهایش به پایان رسید هر هفته با کودهای تقویتی آن را تقویت کنید، زمانی که برگهایش خشک شد دیگر به آن کود ندهید.

تکثیر

هر چند سال یک بار پیازها را از خاک خارج نموده و با جدا نمودن و کاشت مجدد پیازچه‏ها تکثیرش کنید.

مراقبتهای لازم

نور

آفتابدوست است و دوستدار نور کامل می‏باشد.

گرما

دوستدار گرمای متوسط است، گرما به باز شدن شکوفه‏هایش کمک می‏کند.