انگور

یکی از مهمترین میوه­هایی است که کشت و تولید آن در کشور ما از سابقه بسیار طولانی برخوردار است . علاقه ایرانیان قدیم به مصرف فرآورده­های مختلف انگور بخصوص به حالت تازه خوری، شیره و خشکبار (کشمش) ناشی از شرایط طبیعی کشور برای پرورش این گیاه بوده است.
مو یا تاک درختی است که از زمانهای بسیار قدیم در میان ملل مختلف پرورش یافته و مطمئناً قبل از میلاد مسیح کشت و  کار این گیاه برای مردم خاورمیانه شناخته شده بوده است.

این درخت مانند تمام گیاهان عالی دارای ریشه، تنه، شاخه، برگ، گل و میوه است.
انگور بومی مناطق معتدله نیمه گرمسیری است و ارقام مختلف آن از مناطق سردسیر کشور تا معتدل نیمه گرمسیری به عمل می­آید.
طول دوران رشد آن بین 5 تا 6 ماه در سال بوده و در این مدت به نور کافی و گرمای حدود 18 درجه سانتیگراد احتیاج دارد. سرمای پایین­تر از 20 درجه زیر صفر وگرمای بالاتر از 44 درجه سانتیگراد به حال این گیاه مضر است.
منطقه کاشت انگور می­باید یخبندان های بهاره و یا سرماهای خیلی شدید زمستانه را نداشته باشد.
بهترین اسیدیته یا PH خاک برای کاشت مو 6/7 می­باشد.

از جمله گیاهانی است که با ریشه زایی قوی خود می تواند مقادیر متنابهی از خاک را در دسترس خود گرفته و به راحتی از مواد غذایی و رطوبت آن استفاده کند.
تاکستان­های ایران معمولاً دو نوع  هستند یکی دیم و دیگری آبی.

تاکستانهای دیم را معمولاً درکوهپایه­ها می کارند که در فصل بهار به اندازه کافی آب در آنجا وجودداشته و یا میزان بارندگی این مناطق بیش از 400 میلی متر باشد. در این صورت نیازی به آبیاری نخواهد بود.
از مناطقی که بارندگی کم بوده و خاک نیز شنی و سست باشد بایستی به هنگام نیاز آنرا آبیاری کرد.
انگور در مقایسه با دیگر درختان خزان کننده در برابر نمک موجود در خاک و آب مقاوم است. اما آبهایی که یون سدیم آنها بیش از حد باشد باعث شسته شدن کلسیم و منیزیم خاک شده و برای درخت مو مشکلاتی از لحاظ تغذیه به وجود می­آورند.
گیاه­شناسی، جنس­ها و گونه­های انگور
مو گیاهی است از تیره (خانواده) آمپلی راسه Ampelidaceae که آن را سار مانتاسه یا ویتاسه نیز می­نامند Vitaceae گیاهان این تیره درختچه­هایی هستند ک دارای ساقه­های گره دار بوده و به وسیله پیچک­هایی که دارند بالا رونده می­باشند.
روش­های فنی در احداث تاکستان های مدرن
الف) انتخاب زمین
مهمترین عواملی مؤثر در انتخاب زمین مورد نظر به خصوص در محلی که سابقه موکاری وجود نداشته عبارتند از:
1- عوامل هواشناسی
2- عوامل خاکشناسی
3- عوامل اجتماعی واقتصادی
عوامل هواشناسی: حرارت- شرایط اقلیمی- رطوبت- جمع بارندگی

2- عوامل خاکشناسی نوع: خاک- آهک و املاح خاک- عوارض زمین- جهات اصلی و ارتفاع زمین- عمق سفره آب زیرزمینی
3- عوامل اجتماعی و اقتصادی
دوری و نزدیکی موستان به مراکز جمعیتی
امکانات حمل و نقل و راههای دسترسی
تأمین نیروی کار
امانات تهیه مصالح ساختمانی
تأمین آب
روش و طرز کاشت:
در احداث و پیاده کردن سیستم جدید موکاری ابتدا بایستی نقشه باغ را بوسیله ریسمان و گچ بس از گونیا کردن زمین مورد نظر طراحی نمود و سپس فاصله ردیف ها وبوته­ها را مشخص کرد.
بایستی ردیف­ها را شرقی- غربی و در شیبهای جنوبی قرار داد تا اینکه گیاه از اشعه انرژی زای خورشید بیشترین استفاده را ببرد تا در کیفیت محصول اثر خوبی را بگذارد.
فاصله هر ردیف از یکدیگر حدود 3-5/2 متر می­باشد و فاصله بوته­ها را 2 تا 5/2 متر از همدیگر قرار می­دهند عمق گودار 60 سانتیمتر باشد.
بعضی جاها در راستای هر ردیف کانالهایی حفر می­کنند که عرض آن 70 سانتیمتر و طول آن 10 متر و عمق آن 60 سانتیمتر می­باشد وخاک خارج شده را در کنار کانال قرار می­دهند. برای پر کردن کانالها ابتدا به ارتفاع 10 سانتیمتر کاه و کلش ریخته و سپس در هر ردیف 5/1کیلوگرم کود شیمیایی از انواع کود ازته وبهترین آن اوره یا نیترات آمونیم می­باشد روی کاه و کلش بطور یکنواخت می­باشد و سپس حدود 10 سانتیمتر خاک روی آن ریخته و پس از آن خاکهای کنار کانال را به همراه کود پوسیده واقعی مخلوط با همدیگر داخل کانال می ریزند. بطوریکه کانال از کودوخاک پر شود و بعد زمین را آبیاری می­نماییم.
پس از آبیاری نشست کرده و نسبت به جاهای دیگر زمین متمایز است بایستی فاصله بوته­ها را حتماً یکسان و منظم باشد که با یکدیگر 2/5/1 متر فاصله دارد. تعیین نمود پس از علامت گذاری فاصله در حال بایستی مبادرت به حفر گودال مربع شکل 40×40×40 سانتیمتر یا مستطیل شکل cm40×40×30 نمود.

درهر گودال در جهت موازی بایستی دو قلمه سالم و قوی را در آن قرارداد که عاری از هر نوع بیماری وآفت باشد.
روش دیگرکاشت وجوددارد به نام روش غیر مستقیم که به صورت قلمستان انگور ایجادگردیده ونهالای ریشه­دار که اصطلاحاً به آن «جفته» می­گویند در زمین اصلی به فواصل مناسب روش مستقیم غرس نمود. و با این تفاوت از ضریب اطمینان بیشتری برخوردار است و بجای دو قلمه یک نهال کافی می­باشد.
در ضمن برای کاشت قلمه­های ریشه­دار بهتر است از روش «پرالینه» استفاده نمود. زیرا این روش موجب التیام بخشیدن به زخمهای ریشه و ضدعفونی آن می­گردد.
زمان کاشت درمورد قلمه ریشه­دار به اواخر زمستان و به صورت قلمه پس از سپری شدن سرما درمناطق مخلتف متفاوت است که عمدتاً در اوایل بهار صورت می­گیرد.

روش داشت
در مرحله داشت این نهال می توان مواردی چون آبیاری، کوددهی، تخم، هرس و...را نام برد.
آبیاری: در مورد خاکهای رسی هر 8/6 روز یکبار کفایت می کند. اما در خاکهای شنی و بافت سبک این زمان بایستی کوتاهتر شود. زیرا در این خاکها با تبخیر زیاد و کمبود ظرفیت نگهداری روبرو هستیم.

اگر آبیاری زیاد و فواصل آن کوتاه و بدون مدیریت انجام گیرد عارضه بروز بیماریهای قارچی و باکتریای همچون «گموز» که به پوسیدگی طوفه منجر می­شود چنانچه در اواخر سال زراعی یعنی پاییز افراط در آبیاری بشود موجب رشد رویشی سرشاخه­ها و سرشاخه­های همچنان غیر جنسی باقیمانده و در زمستان با فرا رسیدن سرما و یخ زدن در بافت و نسج آن موجب سرمازدگی وخشک شدن می­شود.
آبیاری در زمان شروع گلدهی و خوشه­بندی بایستی بیشتر شود.
بهترین روش آبیاری، آبیاری قطره­ای می­باشد. این روش محدوده بر صرفه­جویی در مصرف آب هزینه­های دشت را از جمله مبارزه با علفهای هرز، کارگری جهت آبیاری کوددهی با استفاده از کودهای قابل حمل در آب و دیگر عملیات باغی را به شدت کاهش داده و بسیاری از بیماریهای مربوط به درخت انگور ا زجمله سرطان مو را کاهش می­دهد.

تغذیه گیاهی باغات انگور:
درختان انگور هر ساله دارای باردهی و تولید خوبی باشند نیاز به تغذیه گیاهی کافی وخوبی داشته تا ضعف و نارسایی در گیاه بروز ننماید استفاده از عناصر ریز مغذی در رشد ونموگیاه بسیار حائز اهمیت است چرا که درهنگام برداشت انگورها وی بسیاری از عناصر معدنی می­باشد. بایستی محصول تولید سنجیده و محاسبه و برآورد کرد که چه عناصر و مواد غذایی در آن وجود دارد زیرا چنین مواد را از خاک دریافت می کند. مثلاً گردو که قسمت خوراکی آن مغز گردو می باشد سرشار از فسفر و پروتئین است پس فسفر موجوددرخاک درجهت چرخه مصرف در تشکیل میوه مورد استفاده قرار میگیر پس جهت درختان گردو استفاده از کودهای فسفره ضروریست و در انگور به علت شیرینی میوه که حاوی عنصر پتاسیم است دادن کودهای پتاسیم ضرورت دارد.
میزان مصرف کودهای ریز مغذی (میکروالمنت) ویاکم مصرف و نیز کودهای پرمصرف (ماکرواسمنت) جهت درختان ارزم می باشد.
توضیح: جهت تعیین میزان دقیق مصرف عناصر کودی اعم از ریز مغذیها و پرمصرف­ترین بهتر است آزمون خاک و تجزیه برگ صورت گیرد و پس از آزمایش و نتایج آن طبق فرمول به دست آمده نسبت به تغذیه گیاه اقدام نمود.

بدین صورت کلیه کودهای شیمیایی میکروماکرو به صورت ترکیب با توجه به میزان ارائه شده به همراه کودحیوانی پوسیده با یکدیگر مخلوط شده و مسیر آّبیاری درختان در شیار یا چاله ایجاد شده ریخته می­شود.
چنانچه باغدار عملیات کوددهی را به نحو احسن انجام دهد 5-3 سال نیاز کودی درخت را تأمین نموده و دیگراحتیاج به کوددهی هر ساله و تقویت درخت نمی­باشد.
تغذیه گیاهی از طریق محلول پاشی روی شاخ و برگ
جهت بالا بردن راندمان محصول به لحاظ کیفی و کمی میتوان از طریق محلول پاشی با استفاده از کودهای شیمیایی اوره- سولفات روی و اسید بوریک از هر کدام به نسبت 5 در هزار محلول با آب یک نوبت پس از برداشت میوه و قبل از ریزش کامل برگها حدوداً در اواسط مهرماه محلول­پاشی نمود.
و یک نوبت هم قبل از ظاهر شدن برگ وهنگام متورم شدن جوانه­ها به همراه کمی روغن و نمک و یا مایع ظرفشویی به عنوان مویال که چسبندگی ایجاد نماید به نسبت فوق­ استفاده نمود که تأثیر بسزایی در شادابی درخت و کمیت و کیفیت میوه دارد. این روش را Frutest یا میوه بستن می­گویند.

در صورت بروز مشکل از جمله زردی برگها و یا کوچک بودن برگها می توان با استفاده از کودهای مایع محلول در آب از جمله آهن و روی به نسبت یک در هزار در دوران رشد گیاه و هنگامی که برگ دارد چنادین نوبت استفاده کرد تا علائم کمبود از بین برود.
در مناطقی که نزولات جوی زیادو یا بارانهای سیل آسا می بارد کودهای شیمیایی بایستی درمقادیر کم ولی به دفعات زیاد مصرف شوند.
بر عکس در مناطق نسبتاً خشک، مصرف کودهای شیمیایی در یک یا دو نوبت انجام میشود.
تعداد جوانه­های مو و نیاز تغذیه آن
استفاده از کودهای شیمیایی به مجموع جوانه های باردهنده و مقدار محصول هر تاک بستگی دارد. زیرا هر چه این جوانه­ها در یک رقم انگور بیشتر باشد، به تعداد کود بیشتری نیازمند خواهد بود.
یک موستان برای هر یک تن انگور در هکتار احتیاج به عناصر اصلی زیر خواهد داشت ازت خالص           6 تا 8 کیلوگرم در هکتار

فسفر خالص           10 تا 12 کیلوگرم در هکتار

پتاس خالص     12 تا 14 کیلوگرم در هکتار

بنابر استحصال 10 تن انگور در هکتار، به طور متوسط کودهای زیر احتیاج دارد.
ازت خالص     60 تا 90 کیلوگرم در هکتار

فسفر خالص        100 تا 120 کیلوگرم در هکتار

پتاس خالص        120 تا 140 کیلوگرم در هکتار

برای اینکه اثر این کودها در زمین تکمیل شود مصرف 20 تا 30 تن کود حیوانی نیز در هر 3 تا 4 سال یک مرتبه توصیه می شود.
بدیهی است نیازهای ریز مغذی این محصول تا آنجا که میسر باشد از طریق کودهای حیوانی تأمین در غیر این صورت باید به صورت شیمیایی تهیه و به همراه عناصر اصلی به گیاه برسانند.      
بر به صورت اسید بوریک به تعداد 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار
منگنز به صورت سولفات منگنز به مقدار 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار
روی به صورت سولفات روی به مقدار 2 تا 3 کیلوگرم درهکتار
آهن به صورت سولفات آهن به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار

فصل کودریزی
فصل کوددهی ارتباط زیادی با درجه نقل و انتقال تحرک کود در زمین دارد. کودهایی که دارای تحرک بیشتری بوده و سریع­تر در آب حل می شوند هنگام رشد گیاهی و کودهایی مانند سوپر فسفات و سولفات دوپتاس که تحرک کندی در خاک دارند را در پاییز و به ندرت در بهار تا تابستان به زمین میدهند.
عمق کوددریزی:
با توجه به عوامل شناخته شده تأثیر کودریزی بستگی به عمق خاک نیز در اثر کودپاشی نسبت به حجم وپراکندگی ریشه های اصلی و فرعی-مقدار بارندگی، درجه تحرک عناصر درخاک متفاوت است و عمق کوددهی نیز با توجه به عوام فوق بین 20 تا 60 سانتیمتر متغیر است.
کودهای که دارای تحرک زیادی هستند مانند کوددهی ازته، در سطح خاک دور از ریشه و برعکس آنهای که تحرک کند دارند مثل کودهای حیوانی و فسفره و پتاسه هرچه نزدیکتر به ریشه دور از سطح خاک و ترجیحاً به روی چال کود به زمین داده می شود.
عوامل موثر در رسیدن میوه
دمای محیط در رسیدن جه ها نقش اساسی دارد. از زمان گلدهی تا رسیدن میوه به واحد حرارتی معین نیاز دارد.
ارقام زودرس به 1500 تا 2000 درجه- روز و ارقام دیررس به 3000 درجه روز احتیاج دارند. در سالهای خشک میوه ها دیرتر از سالهای گرم می رسند.
نوع رقم انگور محل و موقعیت تاکستان، سن بوته ها، مراقبت زراعی- شدت هرس بوته- حلق برداری پوست قسمت پایین شاخه های یکساله و نوع خاک در زمان رسیدن محصول موثر می باشد.
خاکهای سنگین نسبت به خاکهای سبک موجب تأخیر در رسیدن میوه های انگور میگردند. در تاکستانهایی که آب و ازت بیشتر داده میشود جه ها دیرتر می رسند. بوته­هایی که محصول بیشتر داشته باشد میوه های آن دیرتر می رسند بمماری ویروسی نیز رسیدن میوه را به تأخیر می اندازد.
کمبود فسفر موجب دیر رسیدن محصول می شود.
کمبود بر عدم تشکیل گل، ریزش گلهای تشکیل شده و توقف رشد در سیستم انتهای شاخه های انگور می گردد. در صورت کمبود، لکه های سفید مایل به زرد و ارقام قرمز و سیاه لکه های قرمز در برگها ظاهر میگردد.
در خاکهای آهکی کمبود روی بیشتر مشاهده می شود.
هرس: عمل هرس برای ایجاد تعادل فیزیولوژیکی بین رشد زایشی و رویشی بوتههای انگور انجام می گیرد. بعد از تربیت و هدایت، هنگامی که بوته ها به دورهباروری رسیدند؛، شاخه های یکساله، باید به طور منظم همه ساله هرس شوند.
هرس بوته­های انگور شامل هرس شکل دهی (اسکلت بندی) برای هدایت و تربیت، هرس زمستانه در دوره های باروری انگور و هرس سبز در طی فصل رشد می باشد.
هرس سبز، با هرس تابستانه مکلم هرس زمستانه بوده و هرنوع عمل برای ایجاد تعادل فیزیولوژیکی بین رشد زایشی و رویشی را میتوان به عنوان هرس تلقی نمود. حذف شاخه های اضافه از بازوها و تنه به ویژهاز محل طوفه گیاه و نیز حذف شاخه ها ی اضافه که موجب تراکم د رسایه اندازه بوته ها می شوند از عملیات هرستابستانه به شمار می آید.
طبق نتایج به دست آمده حذف برگ به میزان 20 درصد از هر بوته بعد از تشکیل جه ها مناسب می باشد. برای رسیدن کامل یک خوشه انگور به 26-22 عدد برگ نیاز می باشد.نوک برداری شاخه ها 7-5 روز قبل از گلدهی موجب افزایش تشکیل میوه می گردد. و اگر بعد از تشکیل میوه ها انجام گیرد سبب افزایش حجم جه ها و زودرس شدن محصول می گردد نوک برداری (پانسمان) شاخه ها 5 گره بالاتر از آخرین خوشه انجام میگیرد.
هرس کوتاه یا هرس شدید
در صورتی که روی شاخه میوه­ دهنده بیش از 2 تا 3 جوانه باقی نمانده آنرا هرس کوتاه می نامند.

 

هرس بلند یا هرس طویل:
در این نوع هرس، شاخه میوه دهنده بعداز هرس 3 تا 12 جوانه خواهدداشت.
فصل هرس: هرس تاک در دو فصل انجام می گیرد. هر خشک در فصل خواب واستراحت بوته ها و هرس سبز در تابستان و در دوره فعالیت گیاه
در محلهایی که بیم سرمای بهاره وجود ندارد بهتر است هرس را زودتر انجام داد تاجوانه ها در بهار زودتر بازشده و محصول پیش رس شود.
هرس سبز عبارت است از کوتاه کردن شاخه های پر رشد.
حذف شاخه های نابجا، یا جوشها، ترکها و سربرداری شاخه های بارده
هرس فرم تاکستان: در سیستمهای مختلف بر روش تاک، هرس فرم و شکل دهی به درخت انگور متفاوت می باشد که مهمترین آن در ایران و سایر کشورهای موخیز عبارتند از:

1- هرس موهای خزنده یا خوابیده
2- هرس یا چراغی
3-هرس شکل دیواری یا بادبزنی
4- سیتم کوردون یار یسمانی
5- هرس فرم چفته­ای «آلاچیق» یا پرگولا
امراض انگور
سفیدک حقیقی (سفیدک سطحی) که منشاء آن امریکا است.عامل این قارچ به صورت جنبی و یا غیر جنسی به زندگی خود در بوته های انگور ادامه می دهد. برای کنترل این بیماری از قارچ کش استفاده میشود. از گوگرد به صورت گرد و یا فایل تعلیق در آب برای مبارزه این قارچ استفاده می شود.
از سموم مس و چند قارچ کش دیگر نظیر دینوکارپ و بنومیل نیز می توان استفاده نمود.
نوبت اول استفاده از گوگرد هنگامی است که طول شاخه ها به 10 سانتیمتر رسیده باشد و به میزان 15 کیلوگرم گوگرد در هکتار استفاده می شود. در نوبت دوم که بعد از ریزش گلبرگ ها و تشکیل میوه می باشد 40-30 کیلوگرم در هکتار ومرحله سوم استفاده از گرد گوگرد 30-20 روز بعد از مرحله دوم بوده و 40 کیلوگرم گوگرد توسط دستگاه گردپاش روی شاخه وبرگ بوته­ها پاشیده می­شود.
سفیدک دروغین: به نام های سفیدک داخلی و یا سفیدک پست نیز معروف می­باشد. قارچ مولد بیماری اندام های سبز و به ویژه برگها را آلوده می­کند در برگها لکه های زرد کمرنگ که حالت روغنی دارند حاصل می­شود.
پوسیدگی خاکستری یا کفک خاکستری علاوه بر اینکه درمحصول برداشت شده که در انبار سرد نگهداری میش­شود خسارات زیادی وارد می کند. این بیماری به شکل غیر جنسی بوده که خوشه های انگور را آلوده می­کند. لکه­های کوچک و قهوه­ای رنگ حاصل میکند. این لکه­ها به تدریج رنگ خاکستری به خودمی­گیرند در حالت پیشرفته موجب چروکیدگی جه ها و سرانجام خشک شدن آنها می شوند.

آفات انگور:

1- کنه نمدی
2- زنجره مو
3- تریپس
4- کرم خوشه خوار انگور
5- فیلوکسرا
حلقه­برداری: برداشتن یک لایه پوست از درخت یا زخم کردن آن باعث بالا رفتن بازدهی و کیفیت انگور می­شود.
هدف از حلقه­برداری
1- بالا بردن درصد میوه­دهی گیاهی (جلوگیری از ریزش گل)
2- بزرگتر شدن حبه ها یا بالا بردن کیفیت میوه
3- تسریع در رسیدن میوه
درموکاری دیم به ویژه در مناطق خشک و کم آب، حلقه برداری به هیچ وجه توصیه نمی شود.